ਓੜਕ   

ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਆਰੰਭਤਾ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਬਾਣੀ  ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦੀ 22ਵੀਂ ਪਉੜੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ‘ ਪਤਾਲ ‘ ਤੇ ‘ ਆਕਾਸ ‘ ਦੋ ਵਾਰ ਨਾਲੋਂ ਨਾਲ ਆਏ ਹਨ, ਉੱਥੇ ‘ ਓੜਕ ‘ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਦੋ ਵਾਰ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਆਮ ਬੋਲ ਚਾਲ ਦੇ ਵਿੱਚ ਆਕਾਸ਼ ਤੇ ਪਤਾਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਕਰਦੇ ਹੀ ਹਾਂ , ਪਰ ‘ਓੜਕ’ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾ ਮਾਤਰ ਹੈ।
ਪਾਤਾਲਾ ਪਾਤਾਲ ਲਖ ਆਗਾਸਾ ਆਗਾਸ।।
ਓੜਕ ਓੜਕ ਭਾਲਿ ਥਕੇ ਵੇਦ ਕਹਨਿ ਇਕ ਵਾਤ।।
( ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ, ੫)
ਓੜਕ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ‘ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼’ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ , ‘ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਕੋਸ਼’ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ, ‘ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਕੋਸ਼’ ਡਾ. ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ, ‘ਗੁਰਬਾਣੀ ਪਾਠ ਦਰਪਣ’ ਦੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋ. ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਖੀਰ, ਅੰਤ, ਹਦ ਆਦਿਕ ਹੀ ਕੀਤੇ ਹਨ ।
ਓੜਕ-   ਓ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ੜ ਤਕ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਹੈ।
ਓ- ਓੰਅੰਕਾਰਿ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਤੇ ਭਗਤ ਸਾਹਿਬਾਨ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਆਰੰਭਤਾ ਓੰਕਾਰ ਦੀ ਧੁਨ ਤੋਂ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਤੇ ਦਸਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਓੰਅੰਕਾਰ ਨੂੰ ਆਦੀ ਕਥਨੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਅੰਤ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਆਦਿ ਕਾਲ ਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਪਹਿਲੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਫਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੇ ਵੀ ਮਿਲ ਕੇ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਅੰਤ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ:
ਨਾਲਿ ਕੁਟੰਬ ਸਾਥਿ ਵਰਦਾਤਾ
ਬ੍ਰਹਮਾ ਭਾਲਣ ਸ੍ਰਿਸਟਿ ਗਇਆ।।
ਆਗੈ ਅੰਤ ਨ ਪਾਇਓ ਤਾ ਕਾ
ਕੰਸੁ ਛੇਦਿ ਕਿਆ ਵਡਾ ਭਇਆ ।।

ਸਤਿਗੁਰੂ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦੀ ਪੈਂਤੀ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖ ਕੇ ਪਸਾਰੇ ਦੇ ਆਦਿ ਤੇ ਅੰਤ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਪੈਂਤੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ‘ੜ’ ਅਖੀਰ ‘ਤੇ ਹੈ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਸਮੁੱਚੇ ਪਸਾਰੇ ਦਾ ਅੰਤ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ ਹੈ, ਪ੍ਰਭੂ ਬ੍ਰਹਮੰਡ ਦਾ ‘ੜ’ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲੱਭਿਆ ਤੇ ਜਿਹੜੇ ਮਨੁੱਖ ਇਸ ਭੇਤ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਗਏ ਉਹ ਥੱਕ ਗਏ।
ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਾਇੰਸਦਾਨਾਂ ਨੇ ਬੜੇ ਉਪਕਰਨ ਬਣਾ ਕਰਕੇ ਅੰਤ ਲੱਭਣ ਵਾਸਤੇ ਭੇਜੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਸ ਕਾਰਜ ਦੇ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕੋਈ ਸਫਲਤਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਫੁਰਮਾਨ ਹੈ:
ਕੋਈ ਨ ਜਾਣੈ ਤੇਰਾ ਕੇਤਾ ਕੇਵਡੁ ਚੀਰਾ।।          ( ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ੯ )

ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪਟਿਆਲਾ, ਮੁੱਖ ਸੰਪਾਦਕ