ਡਾ. ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇਕੀ ਦੀ ਅੱਜ ਬਰਸੀ ‘ਤੇ : ਇਕ ਸਰਬਾਂਗੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਨੂੰ ਚੇਤੇ ਕਰਦਿਆਂ

ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀ, ਰਹੱਸਵਾਦੀ ਕਵੀ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਬ੍ਰਜ, ਪੰਜਾਬੀ, ਹਿੰਦੀ, ਉਰਦੂ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਰੱਖਦੇ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨੀ, ਡੂੰਘੇ ਧਾਰਮਿਕ, ਪਰ ਆਪਣੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਧਰਮ-ਨਿਰਪੱਖ; ਬਹੁਤ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ, ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਭੌਤਿਕ ਸੁੱਖਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਫਿਰ ਵੀ ਨਿਮਰ ਵਿਅਕਤਿਤਵ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਪੁਰਖ ਸਨ-ਡਾ. ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇਕੀ। 27 ਅਗਸਤ 1925 ਨੂੰ ਜਨਮੇ, ਅਨੇਕਾਂ ਉਪਲਬਧੀਆਂ ਹਾਸਲ ਕਰਕੇ, 11 ਸਤੰਬਰ 2015 ਨੂੰ ਸਦੀਵੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇਹ ਲੋਕ ਤੋਂ ਰੁਖ਼ਸਤ ਹੋਣਾ ਮਾਨੋਂ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਇਕ ਮਿਸਾਲੀ ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਸਨੇਹੀਆਂ ਲਈ ਇਕ ਪਿਆਰੇ ਪੁਰਖ ਦਾ ਸਦਾ ਲਈ ਵਿਛੜ ਜਾਣਾ ਸੀ । ਡਾ. ਨੇਕੀ, ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਵਿਦਵਤਾ ਅਤੇ ਸੁਹਿਰਦਤਾ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਸੁਣਿਆ ਸੀ, ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅਵਸਰ ਮੈਨੂੰ ਉਦੋਂ ਮਿਲਿਆ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਲੈਕਚਰਾਰ ਸਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਮਾਡਰਨ ਇੰਡੀਅਨ ਲੈਂਗੂਏਜ਼ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਡਾ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਡਾ. ਨੇਕੀ ਨੂੰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਆਰਟਸ ਫੈਕਲਟੀ ਬਿਲਡਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲੈਕਚਰ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਮਿੱਤਰ ਡਾ. ਬਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਤਨ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਮੈਂ ਡਾ. ਨੇਕੀ ਨੂੰ ਸੁਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਉੱਥੇ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 15 ਮਿੰਟ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹੁੰਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਬੈਠਣ ਲਈ ਸੀਟ ਮਿਲ ਸਕੇ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਮੈਂ ਨਿਯਤ ਸਮੇਂ ਤੋਂ 20 ਮਿੰਟ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਸੀ, ਹਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਖਚਾਖਚ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਲਈ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਜਗ੍ਹਾ ਮਿਲ ਪਾਈ। ਮੈਂ ਇਸ ਲੈਕਚਰ ਤੋਂ ਇੰਨਾ ਮੋਹਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਫਿਰ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘੱਟ ਜਾਣੇ-ਪਛਾਣੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਿਆ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਵਜੋਂ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਣ ਜਮਾਂ ਤੋਂ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ, ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਡਾ. ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਾਂਝਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਇਹ ਦਰੁਸਤ ਹੋਵੇਗਾ ਜੇਕਰ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਨੂੰ ਡਾ. ਨੇਕੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਵਜੋਂ ਸੱਦਾ ਦੇਣ ਲਈ ਮਨਾ ਸਕਾਂ। ਡਾ. ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸੁਝਾਅ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਕੀਮਤੀ ਲਈ ਸੀ, ਪਰ ਇਸ ਨੂੰ ਅਮਲ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾ ਸਕਿਆ। ਪਰ ਮੇਰਾ ਇਹ ਸੁਪਨਾ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਉਦੋਂ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦੀ ਇਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੰਸਥਾ ‘ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਤ ਸਦਨ’, ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵਜੋਂ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। ਪਿਛਲੇ ਤਜਰਬੇ ਤੋਂ ਸਿੱਖਦੇ ਹੋਏ ਅਸੀਂ ਡਾ. ਨੇਕੀ ਦਾ ਨਾਮ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਲਈ ਚਰਚਿਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਸਗੋਂ ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਸੰਦ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਇਸ ਪਦਵੀ ਲਈ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅਧਿਕਾਰਤ ਕੀਤਾ। ਇੱਕ ਵਿਦਵਾਨ ਰਾਜਨੇਤਾ ਵਜੋਂ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਨਾਲ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡਾ. ਜੇ.ਐਸ. ਨੇਕੀ ਨੂੰ ਸਦਨ ਦਾ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਹੀਂ ਆਈ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਜਿਵੇਂ ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ, ਜਨਰਲ ਜੇ.ਐਸ. ਅਰੋੜਾ, ਸ੍ਰੀ ਕੁਲਦੀਪ ਨਈਅਰ, ਜਸਟਿਸ ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ, ਡਾ. ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਡਾ. ਜੇ.ਐਸ. ਨੇਕੀ ਦੇ ਨਾਲ ਗਵਰਨਿੰਗ ਕੌਂਸਲ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਸਦਨ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਸਹੀ ਰਸਤੇ ‘ਤੇ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸਦਨ ਨੇ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਇਕਜੁਟਤਾ ਦੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਾਰਨ ਵਿੱਚ ਨਵੀਆਂ ਉਚਾਈਆਂ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀਆਂ। ਗਵਰਨਿੰਗ ਬੋਰਡ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਵੇਂ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਸਦਨ ਨੇ ਦੋ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੈਮੀਨਾਰਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ – ਇੱਕ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਸੰਦਰਭ ‘ਤੇ, ਜਿਸ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ (ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ) ਦੁਆਰਾ 30 ਅਕਤੂਬਰ, 2005 ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨ ਭਵਨ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਬਹੁਲਵਾਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ‘ਤੇ, ਜਿਸਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਪਾਟਿਲ (ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ) ਦੁਆਰਾ 16 ਦਸੰਬਰ, 2010 ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨ ਭਵਨ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ । ਡਾ. ਨੇਕੀ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇਹਨਾਂ ਸੈਮੀਨਾਰਾਂ ਦੀ ਰੂਪ-ਰੇਖਾ ਹੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਬਲਕਿ ਸੈਮੀਨਾਰ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹੇ ਗਏ ਪਰਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਨਾਲ ਸੰਪਾਦਿਤ ਕੀਤਾ।
ਡਾ. ਨੇਕੀ ਨਾਲ ਮੇਰੇ 25 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦੌਰਾਨ, ਮੈਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਗੁਰੂ ’ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਟੱਲ ਸੀ। ਸਦਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵਜੋਂ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਦਨ ਦੇ ਕੰਮ-ਕਾਜ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਅਹੁਦੇਦਾਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਮੀਟਿੰਗ ਬੁਲਾਈ। ਚਰਚਾ ਦੌਰਾਨ, ਇਹ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਕਿ ਸਦਨ ਨੂੰ ਐਨ.ਡੀ.ਐਮ.ਸੀ. ਨੇ ਜਾਇਦਾਦ ਟੈਕਸ ਦੀ ਅਦਾਇਗੀ ‘ਤੇ ਨੋਟਿਸ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਲੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਬਕਾਇਆ ਸੀ। ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਹ ਕਨੂੰਨ ਦੇ ਪਾਬੰਦ ਸਨ, ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਸੰਸਥਾ ਨਾਲ ਜੁੜਨਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁਣਗੇ ਜੋ ਟੈਕਸ ਜਮਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰਾ ਰਹੀ, ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਉਹ ਸਦਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵਜੋਂ ਬਣੇ ਰਹਿਣ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਬਕਾਇਆ ਅਦਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਬਕਾਏ ਅਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਪੂੰਜੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਜ਼ੁਕ ਮੋੜ ‘ਤੇ ਡਾ. ਨੇਕੀ ਨੇ ਸਵੈ-ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਕੁਝ ਦਾਨੀ ਲੱਭਣ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਬਕਾਏ ਅਦਾ ਕਰ ਸਕੀਏ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਸ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੀਟਿੰਗ ਬੁਲਾਈ ਗਈ, ਜਿੱਥੇ ਕੈਲੀਫ਼ੋਰਨੀਆ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਮੀਰਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਸੰਭਾਵੀ ਦਾਨੀਆਂ ਵਜੋਂ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਮੈਂ ਸੁਝਾਏ ਗਏ ਦਾਨੀਆਂ ਦੇ ਪੂਰੇ ਵੇਰਵੇ ਅਤੇ ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ ਨੰਬਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਡਾ. ਨੇਕੀ ਕੈਲੀਫ਼ੋਰਨੀਆ ਦੀ ਆਪਣੀ ਫੇਰੀ ਦੌਰਾਨ ਸੰਪਰਕ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਦਫ਼ਤਰ ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ. ਮੈਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਜੀ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਡਾ. ਨੇਕੀ ਨੂੰ ਸੰਭਾਵਿਤ ਦਾਨੀਆਂ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ਦਿੱਤੇ। ਮੈਂ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਦਾਨੀਆਂ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਸੰਪਰਕ ਕਰਨਗੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਧਾਰਨ ਜਵਾਬ ਸੀ, “ਮੈਂ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਭੀਖ ਨਹੀਂ ਮੰਗੀ। ਮੈਂ ਜਦੋਂ ਵੀ ਮੰਗਿਆ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਮੰਗਿਆ ਹੈ”। ਮੈਨੂੰ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਈ, ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ, ਮੈਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਡਾ. ਨੇਕੀ ਦਾ ਫ਼ੋਨ ਆਇਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਲੱਖ ਡਾਲਰ ਦਾ ਚੈੱਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਚਰਚਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਅਣਜਾਣ ਸਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੰਨਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾ ਹੋਇਆ ਤੇ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, “ਇਹ ਚੈੱਕ ਇੱਕ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਇੱਕ ਲੱਖ ਡਾਲਰ ਦਾ”, ਡਾ. ਨੇਕੀ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸੀ, “ਮੈਂ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਭੀਖ ਮੰਗੀ ਸੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨੇ ਲੋੜੀਂਦੀ ਰਕਮ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਦਾਨੀ ਭੇਜਿਆ ਸੀ।” ਉਸ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਲੱਖ ਡਾਲਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਰੁਪਏ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਕੇ ਪ੍ਰਾਪਰਟੀ ਟੈਕਸ ਦੇ ਬਕਾਏ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇਹ ਰਕਮ ਕਾਫ਼ੀ ਸੀ। ਪਰ ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇੱਕ ਸ਼ਰਤ ਰੱਖੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਹ ਰਕਮ ਉਦੋਂ ਹੀ ਲਵਾਂਗੇ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰਾਲੇ ਤੋਂ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਫੰਡ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰ ਲਵਾਂਗਾ। ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਭੱਜ-ਦੌੜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਾਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਪਰਟੀ ਟੈਕਸ ਦੇ ਬਕਾਏ ਵਜੋਂ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਫੰਡ ਮਿਲ ਗਏ। ਡਾ. ਨੇਕੀ ਦੇ ਰੂਹਾਨੀ ਮਦਦ ਦੇ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਸਦਕੇ, ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਕਨੂੰਨ ਦਾ ਉਲੰਘਣ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ਸੀ।
ਮੈਂ ਗੁਰੂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਘਟਨਾ ਵੀ ਸਾਂਝੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹਾਂਗਾ। ਇੱਕ ਦਿਨ, ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਨਾਲ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਜਿਸ ਨੇ ਰੋਹਿਣੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਨਰਸਿੰਗ ਹੋਮ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਸੀ, ਮੈਂ ਝੁੱਗੀਆਂ ਦੇ ਝੁੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਲਹਿਰਾਉਂਦੇ ਦੇਖਿਆ। ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਦੇਰ ਲਈ ਰੁਕੇ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਇਹ ਕਿਹੜਾ ਇਲਾਕਾ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਇਹ ਸਰਦਾਰ ਕਲੋਨੀ ਹੈ । ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਇਹ ਕਲੋਨੀ ਦੇ ਸੈਕਟਰ 36 ਦਾ ਇੱਕ ਕੋਨਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਵੀ.ਪੀ. ਸਿੰਘ (ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ) ਨੇ 1984 ਦੇ ਦੰਗਿਆਂ
ਦੇ ਪੀੜਤਾਂ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਪਲਾਟ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਕਲੋਨੀ ਵਿੱਚ ਸਾਰੀਆਂ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਸੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਦਾ ਕੋਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਘਰ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ‘ਤੇ ਮੈਂ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ‘ਤੇ ਡਾ. ਨੇਕੀ ਨਾਲ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤਿਆਂ ਵਾਂਗ, ਇਹ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਤਿਲਕ ਵਿਹਾਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵਿਧਵਾ ਕਲੋਨੀ ਵੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਵਧੇਰੇ ਆਦੇਸ਼ ਵਾਲਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਤੁਰੰਤ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਉੱਥੇ ਰਹਿੰਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਦੇਖ ਕੇ ਡਾ. ਨੇਕੀ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਡਿਸਪੈਂਸਰੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਦਫ਼ਤਰ ਜਾਂ ਫੰਡ ਦੇ ਸੜਕ ‘ਤੇ ਅਰਦਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦਾ ‘ਉਦਘਾਟਨ’ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਡਾ. ਨੇਕੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, “ਅਸੀਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਜਗ੍ਹਾ ਅਤੇ ਫੰਡ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਚਲਾਵਾਂਗੇ?” ਜਲਦੀ ਹੀ ਜਵਾਬ ਆਇਆ, “ਗੁਰੂ ਸਰੋਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਗੇ”। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਸਦਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਾਪਸ ਆਇਆ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਈ ਕਿ ਮੈਂ ਸਦਨ ਦੀ ਲਾਬੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲੰਮੀ ਦਾੜ੍ਹੀ ਵਾਲਾ ਬਜ਼ੁਰਗ ਸੱਜਣ ਦੇਖਿਆ, ਜਿਸ ਕੋਲ ਇੱਕ ਸੋਟੀ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਕੌਣ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫੇਰੀ ਦਾ ਮਕਸਦ ਕੀ ਸੀ? ਪੁੱਛਣ ’ਤੇ, ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਡਾ. ਨੇਕੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਵੇਂ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸ ਮਕਸਦ ਲਈ ਦਾਨ ਦੇਣ ਆਏ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਦੇ ਲਾਡਲੇ ਉਹ ਸ. ਕੰਵਰ ਸਿੰਘ ਭਸੀਨ ਸਨ । ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ, ਸਾਨੂੰ ਡੀ.ਡੀ.ਏ. ਦੇ ਸਲੱਮ ਵਿੰਗ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਮਕਸਦ ਲਈ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਵੀ ਅਲਾਟ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਖੁਸ਼ਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ, ਇਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਹਿਊਮੈਨੀਟੇਰੀਅਨ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਟੀਮ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਢੁਕਵੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਗੁਰੂਆਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨਾ ਡਾ. ਨੇਕੀ ਦੇ ਸਥਾਈ ਜਨੂੰਨ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਦਿੱਲੀ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਖੋਜ ਕੇਂਦਰ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਇਸ ਦਾ ਚੇਅਰਮੈਨ ਬਣਨ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਕਨਵੀਨਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਦੂਜੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਵਾਂਗ, ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀ ਬਹੁਤੇ ਗੰਭੀਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਤ ਸਦਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅਜਿਹਾ ਕੇਂਦਰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਾਡੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਫਿਰ ਸੁਣੀ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਸੈਂਟਰ ਲਈ ਵੱਡੀ ਗ੍ਰਾਂਟ ਦਿੱਤੀ ਜੋ ਡਾ. ਨੇਕੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਅਰਥਪੂਰਨ ਖੋਜ ਲਈ ਇੱਕ ਸਰਗਰਮ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰਿਆ।
ਡਾ. ਨੇਕੀ ਨੂੰ ਹਾਸੇ-ਮਜ਼ਾਕ ਦੀ ਬਹੁਤ ਸਮਝ ਸੀ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਉਹ ਕਿਸੇ ਢੁਕਵੇਂ ਚੁਟਕਲੇ ਰਾਹੀਂ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ਗਵਾਰ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਪ੍ਰੋ. ਬਿਪਨ ਚੰਦਰ (ਉਸ ਸਮੇਂ ਐਨ.ਬੀ.ਟੀ. ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ) ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ ਸਾਡੀ ਸੰਸਥਾ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ, ਡਾ. ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋ. ਬਿਪਨ ਚੰਦਰ ਕਿਸੇ ਮੁੱਦੇ ‘ਤੇ ਬਹਿਸ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। ਜਦੋਂ ਬਹਿਸ ਕਾਫ਼ੀ ਗਰਮ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਕਾਬੂ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਡਾ. ਨੇਕੀ ਨੇ ਇੱਕ ਚੁਟਕਲਾ ਸੁਣਾਇਆ ਜਿਸ ਨਾਲ ਦੋਵੇਂ ਹੱਸਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ, ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਉਨਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਝਗੜੇ ਦਾ ਬਿੰਦੂ ਹੀ ਭੁੱਲ ਗਏ ਸਨ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਹਾਸੇ-ਮਜ਼ਾਕ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਇਸ ਯੋਗਤਾ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਪ੍ਰੋ. ਬਿਪਨ ਚੰਦਰ ਨੇ ਡਾ. ਨੇਕੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਕੁਝ ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਚੁਟਕਲੇ ਸੁਣਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਅਜਿਹੇ ਚੁਟਕਲਿਆਂ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਹੈ। ਪ੍ਰੋ. ਬਿਪਨ ਚੰਦਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, “ਤੁਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਹਾਸੇ-ਮਜ਼ਾਕ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਲਿਖਦੇ ਜਿਸ ਨੂੰ ਐਨ.ਬੀ.ਟੀ. ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ ਹੋਵੇਗਾ?” ਡਾ. ਨੇਕੀ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਏ। ਅਗਲੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਏਜੰਡੇ ‘ਤੇ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਡਾ. ਨੇਕੀ ਨੇ ਖਰੜਾ ਸੌਂਪਿਆ (ਜੋ ਕਿ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁੱਕ ਟਰੱਸਟ ਦੁਆਰਾ 2008 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਹਾਸ ਵਿਲਾਸ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ)। ਖਰੜੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹੋਏ, ਪ੍ਰੋ. ਬਿਪਨ ਚੰਦਰ ਨੇ ਡਾ. ਨੇਕੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਇੰਨੇ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸੰਕਲਿਤ ਕਰ ਸਕੇ? ਡਾ. ਨੇਕੀ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੇ ਗਏ ਲੇਖਾਂ ਦਾ ਅੱਧਾ ਹਿੱਸਾ ਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਿਤਾਬ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਸਨ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 2010 ਵਿੱਚ ਆਰਸੀ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਹਸੀਏ ਤੇ ਰਸੀਏ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠ ਛਾਪਿਆ ਗਿਆ ਸੀ)।

ਡਾ. ਨੇਕੀ ਨੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਆਪਣੀ ਹਾਸੇ-ਮਜ਼ਾਕ ਵਾਲੀ ਭਾਵਨਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ। ਅਮਰੀਕਾ ਜਾਣ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ, ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਗਏ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਆਈ.ਸੀ.ਯੂ. ਵਿੱਚ ਸਨ, ਮੈਂ ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਆਗਿਆ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ। ਮੇਰੀਆਂ ਸ਼ੁਭਕਾਮਨਾਵਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, – ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਕਿੱਥੇ ਸੀ? ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਆਉਂਦੀ ਰਹੀ ਹੈ ਪਰ ਆਈ.ਸੀ.ਯੂ. ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਕੇ ਹਸਪਤਾਲ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਨਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ੋਰ ਪਾਇਆ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਆ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਡਾ. ਨੇਕੀ ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਇੱਛਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਫ਼ਤਿਹ ਦਾ ਜਵਾਬ ਫ਼ਤਿਹ ਵਿਚ ਦੇਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਥਾਪੜਾ ਦੇਣ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਾਫ਼ੀ ਹਿੰਮਤ ਜੁਟਾਈ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਥਾਪੜਾ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਸਾਡੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਅਜੇ ਤਕ ਸਮਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਹਸਪਤਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖਾਣੇ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਿਸ ‘ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੁਰੰਤ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, “ਹਾਂ, ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਨਾਸ਼ਤੇ ਵਿਚ ਅਤੇ ਦੁਪਹਿਰ ਤੇ ਰਾਤ ਦੇ ਖਾਣੇ ਲਈ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ”। ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸ਼ਾਲੀ, ਹਾਜ਼ਰ-ਜਵਾਬ ਅਤੇ ਦਿਲਕਸ਼ ਤਬੀਅਤ ਦੀ ਧਾਰਨੀ ਪਾਵਨ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਸਨ – ਡਾ. ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨੇਕੀ।

(*ਡਾਇਰੈਕਟਰ-ਜਨਰਲ, ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਤ ਸਦਨ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ)
(ਖਾਲਸਾ ਸਮਾਚਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਧੰਨਵਾਦ ਸਹਿਤ)

ਡਾ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ