ਇਕ ਆਰਥਿਕ ਖੁੰਢ ਵਜੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪੰਜਾਬ, ਹੁਣ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਹਕੀਕਤ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਦੀ 2022-23 ਲਈ ਤਾਜ਼ਾ ਵਿੱਤੀ ਸਿਹਤ ਸੂਚਕਾਂਕ (FHI) ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ 18 ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਆਖਰੀ ਸਥਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਗੜਦੇ ਵਿੱਤੀ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਰਾਜ ਨੇ ਸਿਖਰਲੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਓਡੀਸ਼ਾ ਦੇ 67.8 ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 10.7 ਅੰਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਜ ਹਰਿਆਣਾ (27.4) ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ (28.6) ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਬਿਹਤਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
ਰਿਪੋਰਟ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਉਪ-ਸੂਚਕਾਂਕ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਖਰਚ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ, ਵਿੱਤੀ ਸੂਚਕਾਂਕ, ਅਤੇ ਕਰਜ਼ਾ ਸੂਚਕਾਂਕ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲੀਏ (revenue) ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਹੁਣ ਕਰਜ਼ੇ ਦੀ ਅਦਾਇਗੀ ਵਿੱਚ ਖਰਚ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦਸੰਬਰ 2024 ਤੱਕ ਰਾਜ ਦਾ ਬਕਾਇਆ ਕਰਜ਼ਾ ₹3.71 ਲੱਖ ਕਰੋੜ ਤੱਕ ਵਧ ਗਿਆ ਹੈ।
ਮੌਜੂਦਾ ‘ਆਪ’ ਸਰਕਾਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਰਤਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਸਵੈ-ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਧਿਆਨ ਅਤੇ ਖਰਚ ਕਾਰਨ, ਆਪ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ‘ਤੇ ਸਵਾਲ ਚੁੱਕਦਾ ਹੈ। ਸੁਧਾਰ ਦੇ ਵਾਅਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ, ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ, ਜਾਂ ਉਦਯੋਗਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਮਸ਼ਹੂਰੀਆਂ ‘ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਜਾਪਦਾ ਹੈ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਆਰਥਿਕ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਡੂੰਘੀਆਂ ਹਨ। ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੀ ਨੀਤੀਗਤ ਅਣਗਹਿਲੀ ਨੇ ਉਦਯੋਗਾਂ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਕਾਰੋਬਾਰ-ਅਨੁਕੂਲ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਾਸ ਕਰਨ ਵੱਲ ਧੱਕਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਅਧਾਰ ਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀਗਤ ਖੋਰੇ ਨੇ ਸੂਬੇ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਿਰਭਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵੱਲ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਸ, ਸੀਮਤ ਮੌਕਿਆਂ ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਅਤੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੀ ਘਾਟ ਦੇ
ਕਾਰਨ, ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਮੰਦਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਲਗਾਤਾਰ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਅਕਾਲੀ-ਭਾਜਪਾ ਗੱਠਜੋੜ, ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਹੁਣ ‘ਆਪ’ ਸਾਰੇ ਮੂਲ ਕਾਰਨਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੇ ਹਨ, ਮੌਜੂਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਅਯੋਗਤਾ ਵੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ‘ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਆਰਥਿਕ ਜ਼ੁਲਮ ਸਾਰੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਜ਼ੁਲਮ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਪਤਨ ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਸਿਰਫ਼ ਅੰਕੜਿਆਂ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਹ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਧੱਕੇਸ਼ਾਹੀ ਅਤੇ ਗਲਤ ਤਰਜੀਹਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਹੈ।
ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਸਦਾ ਤੋਂ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦਾ ਆਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਾਰਿਸ ਨੇ ਮੁੜ ਇਹਨਾਂ ਆਰਥਿਕ ਸੰਕਟਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬਿਬੇਕ ਬੁਧਿ ਅਤੇ ਕਿਰਤ ਨਾਲ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।
