ਜਦੋਂ ਕਿਤੇ ਕਿਸੇ ਘਰ ‘ਚ ਕੋਈ ਬੱਚਾ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ –
ਅਗਿਆਨਤਾ –
ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਬਾਰੇ ਜਾਂ ਕੇਸ ਪਿਆਰ ਤੇ ਕੇਸ ਸਤਿਕਾਰ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਜਾਂ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ ਜਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪ ਨੂੰ ਹੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਕੀ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਇਸ ਤੋਂ ਅਵੇਸਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਹਰ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਬਾਰੇ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਬੱਚਿਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਤਾਂ ਜੋ ਸਾਡੇ ਬੱਚੇ ਅਗਿਆਨਤਾ ਕਾਰਨ ਆਪਣੇ ਰਾਹ ਤੋਂ ਨਾ ਥਿੜਕਨ।
ਮਾੜੀ ਸੰਗਤ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ –
ਕਈ ਵਾਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਾੜੀ ਸੰਗਤ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਾਰਨ ਬੱਚੇ ਸਹੀ ਰਾਹ ਤੋਂ ਭਟਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇਹ ਥਿੜਕਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਡੂੰਘੀ ਖਾਈ ਵੱਲ ਧੱਕ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੋਂ ਕਈ ਵਾਰ ਨਿਕਲਣਾ ਵੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਦੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮਾੜੀ ਸੰਗਤ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ, ਬੱਚਿਆਂ ਅੰਦਰਲੀ ਪਰਪੱਕਤਾ ‘ਤੇ ਹਾਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰੇਰਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਪਰਪੱਕ ਕਰੀਏ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਾੜੀ ਸੰਗਤ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਛੂਹ ਤੱਕ ਨਾ ਸਕੇ।
ਘਰ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰੀ ਨਾ ਹੋਣਾ –
ਬਹੁਤ ਵਾਰ ਇਹ ਵੀ ਦੇਖਣ ‘ਚ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਘਰ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਬੱਚੇ ਸਿੱਖੀ ਸਰੂਪ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਅਸਮਰਥ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਹ ਕੇਸ ਕਤਲ ਕਰਵਾ ਕੇ ਸਿੱਖੀ ਮਾਰਗ ਤੋਂ ਥਿੜਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇਹ ਭਟਕਣਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਖਰਾਬ ਤੇ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਘਰ ‘ਚ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਜਾਂ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਜਾਂ ਚਾਚੇ-ਤਾਏ ਕੇਸਾਂ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਵਾਉਣਗੇ ਤਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ‘ਤੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਣਾ ਸੁਭਾਵਕ ਹੀ ਹੈ ਤੇ ਬੱਚੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਵੱਡਿਆਂ ਵੱਲ ਦੇਖ ਕੇ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਕਰਨੀ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦੇਣਗੇ। ਇਸ ਲਈ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਤੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਲ ਜ਼ਰੂਰ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰ ਕੇ ਦੇਖੀਏ ਕਿ ਕਿਤੇ ਸਾਡੇ ਕਰਕੇ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਬੱਚੇ ਆਪਣੇ ਵਿਰਸੇ ਤੋਂ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੇ।
ਦਸਤਾਰ ਸਜਾਉਣ ਤੋਂ ਅਸਮਰਥ –
ਇਹ ਵੀ ਦੇਖਣ ‘ਚ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਦਸਤਾਰ ਸਜਾਉਣ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਨ ‘ਚ ਬਹੁਤ ਅਸਾਨੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਰ, ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਜੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਦਸਤਾਰ ਸਜਾਉਣ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਨਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਬੱਚੇ ਦਸਤਾਰ ਸਜਾਉਣ ਤੋਂ ਅਸਮਰਥ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਆਪਣੇ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਪਾਂਦੇ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਆਪਣੇ ਕੇਸਾਂ ਦਾ ਕਤਲ ਹੀ ਕਰਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਜਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਝੂਠੀ ਮੈਡੀਕਲ ਰਿਪੋਰਟ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਵੀ ਸੁਣਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਦਸਤਾਰ ਸਜਾਉਣ ਨਾਲ, ਉਸਦੇ ਸਿਰ ‘ਚ ਦਰਦ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਸਿਰ ਭਾਰਾ ਰਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤੱਥਾਂ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਨਿਰਾ ਝੂਠ ਹੈ ਤੇ ਆਪਣੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਨੂੰ ਲੁਕਾਉਣ ਲਈ ਲਿਆ ਝੂਠ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਮੈਡੀਕਲ ਸਾਇੰਸ ਨੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਇਸ ਦੀ ਤਾਈਦ (ਪ੍ਰੋੜ੍ਹਤਾ) ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੇਸ ਰੱਖਣ ਲਈ, ਕੇਸਾਂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ, ਕੇਸਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਾਇੰਸ ਦੀ ਪ੍ਰੋੜਤਾ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਮੰਨਣਾ ਹਰ ਸਿੱਖ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਫਰਜ਼ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ 10 ਤੋਂ 11 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ ਦਸਤਾਰ ਸਜਾਉਣ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਕੇ ਦੇਈਏ ਜੀ ਤਾਂ ਜੋ ਵੱਡੇ ਹੋ ਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਦਸਤਾਰ ਸਜਾਉਣ ਜਾਂ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਨ ’ਚ ਕੋਈ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨ ਆਵੇ। ਪਟਕਾ ਬੰਨਣਾ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ‘ਚ ਹੀ ਸਿਖਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਕੇਸ ਗੁਰੂ ਦੀ ਮੋਹਰ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਕੇਸਾਂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਕਰਨਾ ਤੇ ਕੇਸਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨਾ ਹਰ ਸਿੱਖ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਫਰਜ਼ ਹੈ। ਕੇਸਾਂ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖਦਿਆਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਆਰੰਭ ਤੋਂ ਹੀ ਕੇਸ ਢੱਕ ਕੇ ਰੱਖਣ ਦੀ ਆਦਤ ਪਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਪ੍ਰੇਰਨਾਦਾਇਕ ਸਾਖੀਆਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਬਾਰੇ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਉਣਾ ਹਰ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਫਰਜ਼ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸਿੱਖਿਆ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਕੇਸਾਂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਕਤਲ ਕਰਵਾਉਣਾ ਭਾਵ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣਾ ਮਨਜ਼ੂਰ ਕਰ ਲਿਆ, ਪਰ ਕੇਸ ਕਤਲ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਏ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਪੀਰ ਬੁੱਧੂ ਸ਼ਾਹ ਜੀ ਜਦੋਂ ਜੰਗ ਜਿੱਤ ਕੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪਾਸ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਖੁਸ਼ੀ ਖੁਸ਼ੀ ਕਿਹਾ-ਪੀਰ ਜੀ ਮੰਗੋ ਕੀ ਮੰਗਣਾ ਜੇ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਦੇ ਕੇਸਾਂ ‘ਚ ਕੰਘਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਪੀਰ ਜੀ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, ਪਾਤਸ਼ਾਹ! ਜੇ ਤਰੁੱਠੇ ਹੋ ਤਾਂ ਕਿਰਪਾ ਕਰ ਦਿਓ-ਆਹ, ਕੇਸਾਂ ਸਮੇਤ ਕੰਘਾ ਮੈਨੂੰ ਬਖ਼ਸ਼ ਦਿਓ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਕੰਘਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਕੇਸ ਅੜੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਪੀਰ ਜੀ ਦੀ ਝੋਲੀ ‘ਚ ਪਾ ਕੇ ਪੀਰ ਬੁੱਧੂ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਕਿਰਤਾਰਥ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਇਹ ਜਾਂ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਹੋਰ ਸਾਖੀਆਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਨਿਰੰਤਰ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਬੱਚਿਆਂ ਅੰਦਰ ਆਪਣੇ ਗੌਰਵਮਈ ਵਿਰਸੇ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਦਕਾ ਕੇਸਾਂ ਪ੍ਰਤੀਪਿਆਰ ਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਬਣਿਆ ਰਹੇ।
ਕੇਸਾਂ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖਦਿਆਂ, ਕੰਘੇ ‘ਚ ਆਏ ਕੇਸਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਇਕ ਥਾਂ ਇਕੱਤਰ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਇਹਨਾਂ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੇ ਕੇਸਾਂ ਨੂੰ ਅਗਨ ਭੇਂਟ ਕਰ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਕੇ ਹੀ ਅਸੀਂ ਕੇਸਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਪੂਰਨ ਪਿਆਰ ਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕਾਂਗੇ।
ਸ. ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੁਚਿੰਤਨ
