-ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ
ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਕਈ ਵਾਰ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਜਿੱਤੇ ਜਿੱਤੇ ਛੱਡਿਆ
ਪਰ 1783 ਦਿੱਲੀ ਫਤਿਹ ਦਾ ਖਾਸ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ।
ਕਰੋੜਸਿੰਘੀਆ ਮਿਸਲ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਸਰਦਾਰ ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ ਨੇ 40000 ਫ਼ੌਜ ਨਾਲ ਦਿੱਲੀ ‘ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ, ਇਸ ਵੇਲੇ ਨਾਲ ਸ: ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ , ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਸ: ਰਾਏ ਸਿੰਘ ਭੰਗੀ ਆਦਿਕ ਸਰਦਾਰ ਵੀ ਸਨ। ਬੁਰਾੜੀ ਘਾਟ ਜਮਨਾ ਕੰਡੇ ਰੁਕੇ ਤੇ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸਿਆਂ ਚ ਵੰਡਿਆ। 5000 ਦਾ ਜਥਾ ਅਜਮੇਰੀ ਗੇਟ ਵੱਲ ਭੇਜਿਆ ਤੇ 5000 ਦਾ ਜਥਾ ਮਜਨੂੰ ਟਿੱਲੇ ‘ਤੇ ਤੈਨਾਤ ਕੀਤਾ। ਬਾਕੀ 30 000 ਫ਼ੌਜ ਸਬਜ਼ੀ ਮੰਡੀ ਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਗੇਟ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰੁਕੀ ਇਸ ਥਾਂ ਨੂੰ ਹੁਣ ਤਕ ਤੀਸ ਹਜ਼ਾਰੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਨਾਮ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫ਼ੌਜ ਦੀ ਦੇਣ ਹੈ।
ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਮਲਕਾਪੁਰ ਮੁਗਲਪੁਰ ਸਬਜ਼ੀ ਮੰਡੀ ਆਦਿ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਫ਼ਤਿਹ ਕੀਤੇ। ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਦਾ ਭੇਜਿਆ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਮਿਰਜ਼ਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਰੋਕਣ ਲਈ ਆਇਆ ਪਰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖ਼ਾਲਸੇ ਦੇ ਕਰੜੇ ਹੱਥ ਦੇਖ ਦੌੜ ਕੇ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਚ ਜਾ ਲੁਕਿਆ, ਮਗਰੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵੱਲ ਮੂੰਹ ਕਰ ਲਿਆ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਬਾਕੀ ਦੇ ਜਥਿਆਂ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਤਿੰਨ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਹੋਏ ਇਸ ਹਮਲੇ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਨੂੰ ਫਿਕਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਭੱਜ ਕੇ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਅੰਦਰ ਜਾ ਲੁਕ ਗਿਆ।
ਸਰਦਾਰ ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਮੇਤ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਲਾਹੌਰੀ ਦਰਵਾਜ਼ਾ, ਮੀਨਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਨਗਾਰਖਾਨਾ ਲੰਘ ਕੇ ਦੀਵਾਨ/ ਏ- ਆਮ ਪਹੁੰਚੇ। ਕਿਲ੍ਹਾ ਫਤਿਹ ਕਰ ਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ‘ਚ ਰਣਜੀਤ ਨਗਾਰੇ ‘ਤੇ ਚੋਟਾਂ ਲੱਗੀਆ। ਜੈਕਾਰੇ ਗੂੰਜੇ ਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ। ਸ਼ਾਹੀ ਝੰਡਾ ਲਾਹ ਕੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਤੇ ਖਾਲਸਾਈ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਝੂਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਉਹ ਥਾਂ ਜਿੱਥੇ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਨ ,
ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦਰਬਾਰ ਲਾਉਂਦਾ ਸੀ,ਉੱਥੇ ਅੱਜ ਖ਼ਾਲਸੇ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਸੀ ਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾਈ ਦਰਬਾਰ ਸਜਿਆ। ਜਥੇਦਾਰ ਸਰਦਾਰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਨੂੰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਐਲਾਨਿਆ ਗਿਆ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੰਜ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਜਥੇਦਾਰ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ‘ਚ ਬੈਠੇ। ਇਕ ਸਿੱਖ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀ ਚੌਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਹੀ ਕਿਲ੍ਹਾ ਜਿੱਥੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨਾਮ ਲੇਵਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮੂਲੋ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦੇਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਜਾਰੀ ਹੋਏ ਤੇ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ ਕੋਹ ਕੋਹ ਸ਼ਹੀਦੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿੱਥੋਂ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਫੌਜਾਂ ਚੜ੍ਹਦੀਆਂ ਸੀ ਅੱਜ ਉਹ ਖ਼ਾਲਸੇ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਥੱਲੇ ਸੀ। ਖਾਲਸਾ ਤਖ਼ਤ ‘ਤੇ ਬਿਰਾਜਿਆ। ਕਰਨੀਨਾਮੇ ‘ਚ ਕਹੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਬੋਲ ਪੂਰੇ ਹੋ ਗਏ।
ਦਿੱਲੀ ਤਖ਼ਤ ਪਰ ਬਹੇਗੀ ਆਪ ਗੁਰੂ ਕੀ ਫੌਜ ।
ਛਤਰ ਝੁਲੇਗਾ ਸੀਸ ਪਰ ਬੜੀ ਕਰੇਗੀ ਮੌਜ । (ਕਰਨੀਨਾਮਾ)
ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਤੇ ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਕਬਜ਼ਾ ਮਗਰੋਂ ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਨੇ ਸੋਚ ਵਿਚਾਰ ਕੇ ਆਪਣਾ ਵਕੀਲ ਰਾਮ ਦਯਾਲ ਤੇ ਬੇਗਮ ਸਮਰੂ ਨੂੰ ਸੰਧੀ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਬੇਗਮ ਸਮਰੂ ਬੜੀ ਚੁਸਤ ਚਲਾਕ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੀ ਮਾਹਰ ਸੀ, ਉਹਨੇ ਸਰਦਾਰ ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭੈਣ ਬਣ ਕੇ ਦੋ ਮੰਗਾਂ ਰੱਖੀਆਂ ਇਕ ਤੇ ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਖਸ਼ ਦਿਓ ਤੇ ਦੂਸਰਾ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਤੇ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਰਹੇ।
ਸਰਦਾਰ ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੋਚ ਵਿਚਾਰ ਕੇ ਦੋ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਚਾਰ ਸ਼ਰਤਾਂ ਰੱਖੀਆਂ :-
ਪਹਿਲੀ ਸਾਰੀ ਦਿੱਲੀ ‘ਚ ਜਿਸ ਜਿਸ ਥਾਂ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਗੁਰੂ ਸਹਿਬਾਨ ਨਾਲ ਹੈ ਉਹ ਲਿਖਤੀ ਰੂਪ ਚ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀਆਂ ਜਾਣ।
ਦੂਸਰੀ, ਗੁਰ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਮਗਰੋ ਸ਼ਾਹੀ ਫੁਰਮਾਨ ਜਾਰੀ ਕਰ ਕੇ ਗੁਰੂ ਅਸਥਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਮਿਲੇ।
ਤੀਸਰੀ, ਕੋਤਵਾਲੀ ਖ਼ਾਲਸੇ ਦੇ ਸਪੁਰਦ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ‘ਚ ਮਾਲ ਵਿਕਰੀ ਦੀ ਚੂੰਗੀ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਰੁਪਈਏ ‘ਚੋਂ 6 ਆਨੇ ਮਤਲਬ 16 ਆਨੇ ‘ਚੋਂ 6 ਆਨੇ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਖਾਲਸੇ ਨੂੰ ਦਾ ਹੋਊ।
ਚੌਥੀ, ਜਦੋਂ ਤਕ ਗੁਰੂ-ਅਸਥਾਨ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਚਾਰ ਹਜ਼ਾਰ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ ਦਿੱਲੀ ਰਹੂ ਤੇ ਇਹਦਾ ਖਰਚਾ ਸਰਕਾਰੀ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਵਿੱਚੋਂ ਹੋਵੇਗਾ।
ਸਰਦਾਰ ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਮੰਨ ਲਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਹੋਈ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਸਿੱਖ ਫੌਜ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਗਈ। ਜਾਣ ਲੱਗਿਆਂ ਸਰਦਾਰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਨੇ ਇਕ ਹੋਰ ਕੰਮ ਕੀਤਾ,ਉਹ ਇਹ ਕਿ ਇੱਕ ਲਾਲ ਪੱਥਰ ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਸਿੱਲ ਜਿਥੇ ਬੈਠ ਕੇ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਹੁਕਮ ਕਰਦੇ ਸੀ, (ਇਹ ਸਿੱਲ 6 ਫੁੱਟ 4ਫੁਟ ਤੇ 9ਇੰਚ ਮੋਟੀ ਸੀ ), ਨੂੰ ਮੁੱਢੋ ਪੁਟ ਕੇ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਮਹਾਰਾਜ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਲਿਆ ਸੁੱਟੀ, ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਰਾਮਗੜੀਆ ਜੀ ਨੇ ਤੋਪਾਂ ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਬੰਦੂਕਾਂ ਵੀ ਲਿਆਂਦੀਆਂ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਾਲਸੇ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਫਤਿਹ ਕਰ ਕੇ ਗੁਰ ਅਸਥਾਨ ਕਾਇਮ ਕੀਤੇ। ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਜਾਣ ਮਗਰੋਂ ਅਕਿਰਤਘਣ ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਨੇ ਫਿਰ ਸ਼ਾਜਿਸਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆ।
