ਗਿ. ਗੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪਟਿਆਲਾ
(ਮੁੱਖ ਸੰਪਾਦਕ)
ਆਮ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵਿੱਚ ਬੋਲਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ‘ਨੰਢੀ’ ਧੰਨ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਪਾਵਨ ਬਾਣੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਇੱਕੋ ਵਾਰ ਭਗਤ ਸ਼ੇਖ ਫਰੀਦ ਜੀ ਦੇ ਸਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ। ਭਗਤ ਸ਼ੇਖ ਫਰੀਦ ਜੀ ਧਾਰਮਿਕ ਸਾਧਨਾ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੰਦਿਆਂ ਉਚਾਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦ ਨੰਢੀ ਸੀ, ਉਦੋਂ ਕੰਤ ਨੂੰ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਤੇ ਜਦੋਂ ਵੱਡੀ ਹੋਈ ਭਾਵ ਬੁੱਢੀ ਹੋਈ ਉਦੋਂ ਆਸ ਵੀ ਮਰ ਗਈ ਤੇ ਕਬਰ ਦੇ ਵਿੱਚ ਫਿਰ ਜੀਵ ਇਸਤਰੀ ਪਛਤਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ(ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ) ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਹੁਣ ਕੰਤ ਦਾ ਮੇਲ ਹੋਣਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਭਗਤ ਜੀ ਨੇ ਫੁਰਮਾਇਆ ਹੈ:
ਫਰੀਦਾ ਨੰਢੀ ਕੰਤੁ ਨ ਰਾਵਿਓ ਵਡੀ ਥੀ ਮੁਈਆਸੁ||
ਧਨ ਕੂਕੇਂਦੀ ਗੋਰ ਮੇਂ ਤੈ ਸਹ ਨਾ ਮਿਲੀਆਸੁ।।54।। ( ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਗ 1380 )
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਵਾਲੇ ਇਹ ਤਾਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਇਸਤਰੀ ਦੇ ਵਾਸਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ, ਪਰ ਮਨ ਦੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਵਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸਤਰੀ ਨੂੰ ਨੰਢੀ ਕਿਉਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ? ਇਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਲੱਭਣ ਵਾਸਤੇ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਦਾ ‘ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼’ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਕਿ ‘ਇਹ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਜੋ ਨਵ-ਵਿਆਹੀ ਵਹੁਟੀ ਦੇ ਵਾਸਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਾਵਯ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹ ਨਵ ਯੌਵਨਾ ਨਾਇਕਾ ਜੋ ਲੱਜਾ ਤੇ ਭੈ ਦੇ ਕਾਰਨ ਨਾਇਕ ਪਾਸ ਜਾਣਾ ਨਾ ਚਾਹੇ।” ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਕੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੇ ਅਰਥ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਵਾਲੀ ਬਾਲੀ ਕਰਦੇ ਨੇ, ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ‘ਗੁਰਬਾਣੀ ਪਾਠ ਦਰਪਣ’ ਦੇ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੇ ਅਰਥ ਕੇਵਲ ਜਵਾਨ ਇਸਤਰੀ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਨੰਢੀ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਦੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਤਿੰਨੇ ਵਿਦਵਾਨ ਠੀਕ ਨੇ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਖੋਲਦੇ, ਨੰਢੀ ਸ਼ਬਦ ਕਿਰਿਆ ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ, ਭਾਵ ਉਹ ਇਸਤਰੀ ਜਿਸ ਦੇ ਅੰਗ ਬੁੱਢੇ ਨਹੀਂ ਹਨ
ਨੰਢੀ = ਨਹੀਂ ਅੰਗ ਬੁੱਢੀ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਹੈ।
ਜਗਤ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਦੋ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ, ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਬਲ ਨੂੰ ਤੇ ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਨੂੰ। ਪੁਰਸ਼ ਜਦ ਵੀ ਕਿਸੇ ਦੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਨੇ ਤਾਂ ਉਹ ਸਰੀਰਕ ਤਾਕਤ ਦਾ, ਕਦ ਕਾਠ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇਸਤਰੀਆਂ ਜਦ ਵੀ ਕਿਸੇ ਦੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਦੇਖਦੀਆਂ ਨੇ ਤਾਂ ਉਹਦੇ ਨੈਣ ਨਕਸ਼ਾਂ ਦਾ, ਉਹਦੇ ਰੰਗ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਿਰਨੀ ਦੇ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਦੇਣੀ, 32 ਲਕਸ਼ਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਨੱਕ ਦੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਦਾ ਵੀ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ।
