ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ‘ ਸਿੰਘ ਜੀ
(੧੪ ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦੀ)
-ਡਾ. ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਗਰੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਮੂਣਕ ਕਸਬੇ ਤੋਂ ਪੰਜ ਕਿ.ਮੀ. ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਪਿੰਡ ਸੀਹਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸੀ ਸ. ਈਸ਼ਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਮਾਤਾ ਹਰਿ ਕੌਰ ਜੀ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ੧੪ ਜਨਵਰੀ, ੧੭੬੦ ਈ. ਨੂੰ ਹੋਇਆ। ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਦੁਰਾਨੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵੱਡੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਵਿਚ ੫ ਫਰਵਰੀ, ੧੭੬੨ ਈ. ਨੂੰ ਸ. ਈਸ਼ਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਜੰਗ ਵਿਚ ਲੜਦਿਆਂ ਡੂੰਘੇ ਫੱਟ ਲੱਗੇ ਤੇ ਉਹ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪਾ ਗਏ। ਉਦੋਂ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਉਮਰ ੨ ਸਾਲ ਸੀ। ਬਾਬਾ ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਰਾ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਦੇਖ-ਭਾਲ ਕੀਤੀ।
੧੪ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਦੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਆਪ ਜੀ ਸ੍ਰੀ ਅਨੰਦਪੁਰ ਆ ਕੇ ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘ ਸਜ ਗਏ। ਨਰੈਣ ਸਿੰਘ (ਬਾਬਾ ਨੈਣਾ ਸਿੰਘ) ਦੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣੇ ਪਿੱਛੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਥੇ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਹੀ ਬਣੇ। ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਵੇਖ ਕੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿਚ ਜਰਨੈਲ ਰੱਖ ਲਿਆ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਫ਼ੌਜ ਵਿਚ ਜਿਸ ਜਥੇ ਨੂੰ ਕਮਾਂਡੋ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਹਾਸਲ ਸੀ, ਉਸ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਅਕਾਲੀ ਜੀ ਸਨ। ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ੧੮੦੭ ਈ. ਵਿਚ ਕਸੂਰ ਦੀ ਜੰਗ, ੧੮੦੮ ਈ. ਵਿਚ ਹੁਸੈਨੀਆਂ ਦੀ ਸੁਧਾਈ, ੧੮੦੯ ਈ. ਵਿਚ ਕੈਪਟਨ ਪਟਨ ਵਾਈਟ ’ਤੇ ਹਮਲੇ, ੧੮੧੩ ਵਿਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ, ੧੮੧੬ ਵਿਚ ਖਾਨਗੜ੍ਹ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ, ੧੮੧੮ ਈ. ਵਿਚ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ‘ ‘ਤੇ ਚੜਾਈ, ੧੮੧੯ ਵਿਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਅਤੇ ੧੮੨੩ ਈ. ਵਿਚ ਨੁਸ਼ਹਿਰੇ ਦੀ ਜੰਗ ਲੜੀ।੨ ਆਪ ਜੀ ਇੰਨੇ ਦਲੇਰ ਸਨ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਹੋਣ ਦੀ ਹੈਸੀਅਤ ਵਿਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮੋਰਾਂ ਦੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਵਿਚ ਕੋਰੜੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਸੀ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਮੁਆਫ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।
ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਖ਼ਰੀ ਜੰਗ ਨੁਸ਼ਿਹਰੇ ਦੀ ਲੜੀ। ਇਸ ਜੰਗ ਵਿਚ ਹਾਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਵਿਚ ਬਦਲ ਕੇ ੧੪ ਮਾਰਚ, ੧੮੨੩ ਈ. ਨੂੰ ਇਹ ਯੋਧਾ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਇਆ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਨੁਸ਼ਹਿਰੇ ਤੋਂ ੬ ਕਿ.ਮੀ. ਦੀ ਵਿੱਥ ‘ਤੇ ਲੁੰਡੇ ਦਰਿਆ (ਕਾਬੁਲ ਨਦੀ) ਦੇ ਕੰਢੇ ‘ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਇਹ ਮਹਾਨ ਜਰਨੈਲ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਅਣਖ ਤੇ ਉੱਚੇ-ਸੁੱਚੇ ਸਿੱਖੀ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਪਰਪੱਕ ਰਿਹਾ ਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜੀਵੀ। ਆਖ਼ਰੀ ਸਮੇਂ ਅਣਖ ਨਾਲ ਹੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।
ਹਵਾਲੇ:
੧. ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਜੱਗੀ, ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਵਿਸ਼ਵ ਕੋਸ਼, ਪੰਨਾ ੧੨੧੮.
੨. ਰੂਪ ਸਿੰਘ (ਸੰਪਾ.), ਪ੍ਰਮੁਖ ਸਿੱਖ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ, ਪੰਨਾ ੧੬੯,
੩. ਉਹੀ, ਪੰਨਾ ੧੭੦.
੪. ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਜੱਗੀ, ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਵਿਸ਼ਵ ਕੋਸ਼, ਪੰਨਾ ੧੨੧੯.
